سلامت اجتماعی

برنامه الگوی خدمات جامع سلامت روانی و مراقبت اجتماعی ایرانیان ( سامان):

پروژه ملی سامان : شامل طراحی ، اجرای پیشگام و تعمیم الگوی خدمات یکپارچه وجامع سلامت روانی و مراقبت اجتماعی ایران در همه شهرستان های کشورطرح سامان شامل پنج بسته خدمتی در سطح محلات خواهد بود :

• بسته خدمات پایه سلامت روان و غربالگری سلامت اجتماعی ( مراکز خدمات جامع سلامت)
• بسته خدمات پایه سلامت اجتماعی ( مراکز مراقبت اجتماعی جامع سازمان بهزیستی)
• بسته خدمات تخصصی مراقبت سلامت روانی ( مراکز سلامت روان جامعه نگر )
• بسته خدمات حمایتی تکمیلی ( مشارکت همه دستگاه های فعال در حوزه حمایتهای اجتماعی )
• بسته اقدام جامعه ( با مدیریت فرمانداری که شامل تفاهم نامه ادارات شهرستان وخانه مشارکت مردم )

 

• 

 

بسته اول ( خدمات سلامت روانی اجتماعی پایه )

17. غربالگری اختلالات روانی و عوامل خطر اجتماعی
18. تشخیص و درمان اختلالات روانی ( اختلالات روانی شایع ) و ارجاع موارد مشکوک به سایکوز و مقاوم به درمان به سطح تخصصی
19. خدمات کارشناس روان که شامل

1. آموزش چهره به چهره
2. آموزش عمومی جمعیت تحت پوشش در اصول و فنون پیشگیری از اختلالات روانی وآسیب های اجتماعی
3. ارجاع اجتماعی به مراکز معین در شهرستان

 

بسته دوم ( خدمات تخصصی در قالب مرکز سلامت روان جامعه نگر و بخش روانپزشکی بیمارستان عمومی )

• تشخیص ، درمان و مراقبت از اختلالات سایکوز و بیماران ارجاع شده از پزشک عمومی/خانواده
• آموزش خانواده های بیماران
• پیگیری بعد از دریافت خدمات
• ویزیت در منزل
• کار درمانی
• حمایت های اجتماعی را هم شامل می شود

 

بسته سوم ( بسته اقدام جامعه )

مداخلات کاهش عوامل خطر سلامت روان و اجتماعی شهرستان

مدیریت همکاری بین بخشی و مشارکت مردم از طریق :

اقدام اول : تفاهم نامه ادارات و مردم برای کاهش عوامل خطر روان )دبیرخانه اقدام جامعه ( با نظارت فرماندار و همکاری شورای فرمانداری ) راهبرد همکاری بین بخشی (

اقدام دوم : مدیریت ترویج سواد سلامت روان و کاهش انگ اجتماعی (خانه مشارکت مردم)

اقدام سوم : هماهنگی ارجاع اجتماعی و اجرای بسته خوداتکایی خانوارها ( خدمات حمایت اجتماعی )

 

برنامه پیشگیری از همسرآزاری

21. اهداف:

1. -       توانمندسازی و ظرفیت سازی نظام مراقبت های بهداشتی اولیه در زمینه شناسایی،تشخیص، ثبت، مستندسازی و ارایه مداخلات اولیه و تخصصی به موارد همسرآزاری (زنان و مردان قربانی)
2. -     توانمند سازی اجتماعی مردم منطقه در زمینه اصلاح نگرش و باورهای فرهنگی مروج خشونت خانگی
3. -     تغییر رفتارهای وابسته به خشونت در خانواده های درگیر
4. -     ارتقاء کیفیت زندگی خانواده های درگیر

21. گروه سنی مورد نظر برنامه:

• کلیه زنان بالای 15 سال  مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی که حداقل یک بار ازدواج کرده اند
• مرتکبین خشونت در صورت تمایل به شرکت در برنامه

 

21. مداخلات:

مداخلاتی که در این برنامه صورت می پذیرد شامل موارد زیر می باشد:

1. -      غربالگری زنان همسر دار بالای 15 که خشونت را در خانواده تجربه می کنند.
2. -     تشخیص نهایی ،  ثبت و مستند سازی  موارد خشونت
3. -     ارزیابی خطر و طراحی برنامه ایمنی
4. -     ارایه خدمات پزشکی و درمانی لازم به زنان خشونت دیده
5. -      آموزش اصول و مهارتهای زندگی به زنان قربانی خشونت مراجعه کننده به مراکز مجری طرح
6. -     ارائه مشاوره و حمایت روانی اجتماعی به زنان قربانی خشونت مراجعه کننده به مراکز مجری طرح
7. -     مداخلات اجتماع محور در محله تحت پوشش مراکز سلامت جامعه که از طریق کمیته های  محلی و راهبری شهرستان صورت می گیرد.
8. -    ارجاع موارد خاص به مراکز تخصصی سطح بالاتر یا منابع حمایتی خارج از نظام سلامت
9. -     پی گیری تلفنی

 

برنامه پیشگیری از سوء رفتار با کودک

21. اهداف:

7. توانمندسازی و ظرفیت سازی نظام مراقبت های بهداشتی اولیه در زمینه شناسایی تشخیص، ثبت، مستندسازی و ارایه مداخلات اولیه و تخصصی به موارد بد رفتاری و غفلت از کودکان و نوجوانان زیر 18 سال
8. توانمند سازی اجتماعی مردم منطقه در زمینه اصلاح نگرش و باورهای فرهنگی مروج خشونت خانگی
9. تغییر رفتارهای وابسته به خشونت در خانواده های درگیر
10. ارتقاء کیفیت زندگی خانواده های درگیر

21. گروه سنی مورد نظر برنامه :

7. کلیه کودکان و نوجوانان زیر 18 سال مراجعه کننده به مراکز سلامت جامعه که دارای علایم و نشانه های مبتنی بر بد رفتاری و یا غفلت در خانواده هستند( مراجعه به بو کلت های گروه های سنی)
8. کودکان و نوجوانان زیر 18 سال شاهد خشونت (کلیه کودکان و نوجوانان زیر 18 سال که مادران آنها تحت عنوان موارد همسر آزاری غربالگری شده اند)

 

مداخلات :

مداخلاتی که در این برنامه صورت می پذیرد شامل موارد زیر می باشد:

1. -      غربالگری کودکان و نوجوانان زیر 18 سال که خشونت را در خانواده تجربه می کنند.
2. -     تشخیص نهایی ،  ثبت و مستند سازی  موارد بدرفتاری و غفلت
3. -      ارزیابی خطر و طراحی برنامه ایمنی
4. -     ارایه خدمات پزشکی و درمانی لازم به موارد بدرفتاری و غفلت
5. -      آموزش اصول و مهارتهای زندگی به کودکان و نوجوانان خشونت دیده
6. -     آموزش اصول و مهارتهای فرزند پروری به مراقبین کودکان و نوجوانان خشونت دیده
7. -     ارائه مشاوره و حمایت روانی اجتماعی به کودکان خشونت دیده و مراقبین آنها
8. -    مداخلات اجتماع محور در محله تحت پوشش مراکز سلامت جامعه که از طریق کمیته های  محلی و راهبری شهرستان صورت می گیرد.
9. -     ارجاع موارد خاص به مراکز تخصصی سطح بالاتر یا منابع حمایتی خارج از نظام سلامت
10. -    پی گیری تلفنی

  

اعتیاد

پیشگیری از اعتیاد

برنامه آموزش مهارت­های فرزند­پروری (نوجوان سالم)

برنامه آموزش مهارت های فرزندپروری ( 17-12 سال )

مقدمه

همه والدین خواهان بزرگ کردن فرزندانی تندرست و نیک رفتار هستند. با گذر از کودکی به نوجوانی دغدغه‌های والدین در مورد رفتار فرزندان دو چندان شده و بیش از پیش به نگرانى بدل مى‌شود.  مادران و پدران در جستجوى راهکارهایى بر مى‌آیند که نوجوانان را به سلامت از مخاطرات این دوران گذر دهند. پژوهش‌هاى بسیارى نشان داده است خانواده به دلایل متعدد مهمترین محیط براى پیشگیرى از مشکلات رفتاری از جمله سوءمصرف مواد است. والدین موثرترین افراد زندگى نوجوانان بوده و از ابتداى زندگى مهمترین الگوى رفتارى فرزندان محسوب می‌شوند. از دیگر سو مطالعات علمی به یقین نشان داده است بهترین زمان براى پیشگیرى اولیه از مصرف مواد کودکى و نوجوانى، یعنی سال‌هاى زندگى فرد در کنار والدین است. پژوهش‌هاى متعدد اثبات کرده است اگر پیشگیری از طریق خانواده باعث به تعویق افتادن اولین تجربه‌ی سیگار یا هر ماده دیگرى باشد یا به عبارت دیگر خانواده‌ها فرزندانشان را بدون تجربه مواد به هجده سالگی برسانند، شانس ایجاد مشکلات جدى سوء مصرف مواد و اعتیاد در سال‌هاى بعدى زندگى کاهش مى‌یابد.

مهارت‌هایی که در این برنامه از آن تحت عنوان «مهارت‌های فرزند‌پروری پیشگیرانه» یاد می‌کنیم مهارت‌هایی است که صرف نظر از جنبه پیشگیری از اعتیاد، بطور عام به استحکام و ثبات خانواده، ارتباط مناسب اعضای خانواده با یکدیگر و رشد و تکامل سالم فرزندان می‌انجامد. بد نیست در اهمیت پیشگیری اولیه از سوء مصرف مواد در دوران کودکی و نوجوانی به این نکته هم اشاره کنیم که برخی پژوهش‌ها نشان داده است مصرف مواد در این دوران می‌تواند بر مغز فرد که هنوز دوره رشد و تکامل آن کامل نشده است تاثیراتی برگشت ناپذیر بگذارد.

برخی والدین در دوره نوجوانی تاثیر دوستان را مهمتر از نقش پدر و مادر در نظر می‌گیرند، بدون این که بخواهیم نقش مهم همسالان را کتمان کنیم، باید بگوییم که اکثر پژوهش‌های دنیا نشان می‌دهند که والدین در دوره نوجوانی هم قوی‌ترین الگوی فرزندان خود هستند و بیشترین نفوذ را بر آنها دارند. حتی پدر و مادر در صورت داشتن مهارت‌های فرزندپروری می‌توانند در تقویت تاثیر مثبت دوستان و جلوگیری از تاثیر منفی احتمالی نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند. این حقیقت مسئولیت پدر و مادر را در ایجاد شرایط مناسب و سالم برای فرزندانتان افزایش می‌دهد. به همین دلایل است که اکثر برنامه‌هایِ جدید پیشگیری دنیا مبتنی بر خانواده و والدین است، در واقع والدین می‌توانند به شیوه‌های متعددی به رشد مثبتِ نوجوان کمک کنند و آنها را از سوء مصرف مواد باز دارند.

 

اهداف کلی برنامه در کشور:

• ارتقای مهارت­های فرزند پروری والدین گروه سنی 12-17 سال در راستای کاهش اختلالات مصرف مواد

برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات مصرف دخانیات، الکل و مواد در نظام مراقبت­های اولیه بهداشتی

در مطالعه بار بیماری­ها وزارت بهداشت در سال 1382، وابستگی به مصرف مواد پس از حوادث ترافیکی، بلایای طبیعی، بیماری­های ایسکمیک قلبی و افسردگی، جایگاه پنجمِ بار بیماری­ها و البته در جمعیت مردان، پس از حوادث و بلایا، بالاترین مقدار بار بیماری‌ها را دارد.

در مطالعه ملی بار بیماری­ها سال1389، بار بیماری­ و عوامل خطر مصرف سیگار، مواد و الکل به ترتیب در جایگاه­های پنجم، دهم و دوازدهم به لحاظ دخالت عوامل خطر در بار بیماری­های کشور قرار گرفتند. مطالعه بار جهانی بیماری­ها در سال 2015 در مقایسه با سال 1990، روند افزایش بار بیماری­های قابل ­انتساب به مصرف مواد دخانی، الکل و مواد را نشان می دهد. این روند ضرورت توجه بیش از پیش به مداخلات اختلالات مصرف مواد را در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما را گوشزد می­نماید.

با توجه به مشکلات موجود (موارد مذکور) و نیازهای جامعه در حوزه­های پیشگیری از اعتیاد، که بیشترین حجم این مشکلات و نیازها در مناطق شهری­، بویژه در مناطق حاشیه است و به دلیل عدم وجود نظام شبکه در شهر، نبود نیروی پرسنلی متخصص مرتبط (کارشناس سلامت­ روان) در ساختار تشکیلاتی، کمبود مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه­های سلامت، متمرکز بودن خدمات سلامت در مناطق روستائی نسبت به مناطق شهری، پائین بودن سطح سواد سلامت روان در جامعه و... ضرورت اجرای برنامه­های پیشگیرانه از اختلالات روانپزشکی، پیشگیری از اعتیاد­، افزایش دسترسی به خدمات و افزایش جمعیت تحت پوشش برنامه سلامت­ روان، شناسائی بیماران و ارتقای خدمات کمی و کیفی برنامه های این حوزه و... بدون اجرای طرح تحول سلامت امکان پذیر نبود. بنابراین طرح تحول سلامت فرصتی بود برای ادغام تمام برنامه های مرتبط با سلامت روان بویژه پیشگیری از اعتیاد در نظام شبکه، و بدون تردید با ساختار قبلی پرداختن به این موارد و مفاهیم در حوزه سلامت روان امکان پذیر نبود.

مطالعات جهانی نشان می دهد که در برنامه های پیشگیری اولیه از مصرف مواد حساس سازی جمعیت  عمومی نسبت به مصرف مواد تحت برنامه غربالگری باعث می شود از گرایش به مصرف و وابستگی به سیگار الکل و مواد در افراد جلوگیری شود. لذا از نیمه سال 1392، ادغام برنامه در  طرح تحول نظام سلامت در دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مورد توجه قرار گرفت. اولین گام ظرفیت سازی مناسب با بازنگری و تدوین فرم­ها، دستورالعمل­ها، متون و منابع آموزشی تیم سلامت (کارشناس مراقب سلامت، کارشناس سلامت روان و پزشک)، برگزاری کارگاه های آموزشی، جذب و توانمندسازی نیروی انسانی موردنیاز و استقرار برنامه در ساختار الکترونیکی سامانه سیب جهت ارتقا نظام ثبت و گزارش گیری و ارزشیابی خدمات بود که با هدف ارایه خدمات استاندارد ارزیابی تشخیص و مراقبت از اختلالات مصرف مواد، الکل و دخانیات مورد اجرا قرار گرفت. بر این اساس، از اواسط سال 1394 با شروع  برنامه تحول نظام سلامت در مناطق حاشیه ی شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک با حداقل 20 هزار نفر جمعیت اجرایی شد. همچنین از ابتدای سال 1396 با ابلاغ دستورالعمل اجرایی برنامه پزشک خانواده و بیمه روستایی- نسخه 18 توسعه برنامه در مراکز روستایی کشور در نظام مراقبت های اولیه بهداشتی در دستور کار قرار گرفت.

لذا هم اکنون این برنامه با  هدف پوشش دهی خدمات ارزیابی، تشخیص و مراقبت از اختلالات مصرف مواد، الکل و دخانیات در گروه سنی زیر 60 سال و مادران باردار به شکل ادغام یافته در نظام مراقبتهای اولیه در یک روند توسعه ای، با تلاش مستمر جهت ارتقا کمی و کیفی خدمات و ظرفیت سازی مناسب در مراکز بهداشتی درمانی کل کشور در حال انجام است.

آنچه که در سال 1399مورد تاکید است، تلاش بیشتر جهت ظرفیت سازی مناسب در مراکز بهداشتی درمانی کل کشور و ارتقا کمی و کیفی خدمات از طریق توانمند سازی تیم سلامت، ارتقای نظام پایش و ارزیابی خدمات و در نهایت دستیابی به شاخص های مورد انتظار است.

همچنین، از آنجا که برخورداری از بینش دقیقی از وضعیت اختلالات مصرف انواع مواد در جوامع هدف می تواند در هدفمند سازی خدمات و ارتقا کمی و کیفی برنامه نقش مهمی ایفا نماید، نتایج آخرین مطالعات ملی در این بخش ارایه می گردد و امید است مورد توجه و دقت نظر قرار گیرد.

اهداف کلی برنامه در کشور:

• افزایش دسترسی به خدمات ارزیابی، تشخیص و مراقبت اختلالات مصرف دخانیات، الکل و مواد در نظام
  مراقبت های اولیه
• افزایش پوشش خدمات ارزیابی، تشخیص و مراقبت اختلالات مصرف دخانیات، الکل و مواد در نظام مراقبت های اولیه